Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Dysie

Parafia w Dysie została erygowana w 1381 z fundacji Gabriela Górki, pierwotny kościół był drewniany. Obecny wzniesiono w drugiej połowie XVI wieku. Około roku 1590, w czasie reformacji, został on sprofanowany przez Szamotulskich, dziedziców Dysu i przeszedł w ręce Arian. W 1610 kościół ponownie powrócił do katolików oraz został rozbudowany z fundacji Dobrogosta Szamotulskiego. Dobudowano wówczas prezbiterium (względnie jego półkoliste zamknięcie), wykonano podziały wieży i wnętrza, być może także sklepienia i dekorację stiukową. W 1714 staraniem Jadwigi Niemyskiej parafia została przekazana mansjonarzom lubelskim. W 1781 wykonano nowy hełm na wieży. Kościół był remontowany między innymi w 1899 i 1951 (wówczas odkryto późnorenesansową dekorację sztukatorską na sklepieniu loży oraz gotycki wątek murów u styku nawy i wieży). Kapitalny remont całości został zakończony w 1981 roku. Kościół wraz z jego otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków.

Źródła:
Katalog zabytków – powiat lubelski
M. Kurzej, Jan Wolff: monografia architekta w świetle analizy prefabrykowanych elementów dekoracji sztukatorskich, Kraków 2009
Ks. Franciszek Stopniak: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, Tom 9. Archiwa parafialne dekanatu lubelskiego.
https://www.lubelskieklimaty.pl/atrakcje-turystyczne/koscioly-klasztory-kaplice/919-dys-kosciol-jana-chrzciciela.html?showall=1 
https://www.lubelskietravel.pl/szlak-renesansu-lubelskiego-obiekty/kosciol-pw-sw-jana-chrzciciela-dys 

• Kościół murowany z kamienia i cegły, jednonawowy z okresu późnego renesansu. Nawa jest prostokątna, trójprzęsłowa, z węższym prezbiterium zamkniętym półkoliście, przy którym od północy znajduje się zakrystia. Przy nawie od zachodu wznosi się czworoboczna wieża z kruchtą w przyziemiu i lożą kolatorską na piętrze. Od południa jest kruchta dobudowana w XVIII – XIX wieku, a od północy przedsionek do zakrystii z XIX wieku. Dekoracja sklepień została wykonana po 1610, prawdopodobnie przez Jana Wolffa, jednego z wybitniejszych muratorów związanych z tzw. renesansem lubelskim. Rokokowe wyposażenie wnętrza (drewniany ołtarz główny i ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica) pochodzi drugiej połowy XVIII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz z pocz. XIX w. przedstawiający chrzest Chrystusa. W ołtarzach bocznych umieszczono obrazy Józefa z Dzieciątkiem (XIX w.) oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XVIII w.).Prospekt organowy jest barokowy (zapewne z początku XVIII wieku), silnie uzupełniany.
• Wieża wewnątrz jest trójkondygnacyjna, na zewnątrz ma dwie, rozdzielone gzymsem kondygnacje. Elewacje wieży są zwieńczone belkowaniem z fryzem konsolowym. Na konsolkach są rozety a pomiędzy nimi uskrzydlone główki aniołków. Hełm wieży ma kształt barokowy
  Dzwonnica stojąca na osi fasady została wzniesiona prawdopodobnie w XIX wieku. Jest murowana z cegły i otynkowana. Dwukondygnacyjna ze szczytem, parawanowa (w postaci ścianki, z arkadowymi prześwitami otworów przejściowych w dolnej kondygnacji i tych mieszczących dzwony w górnej), rozczłonkowana pilastrami.
• Plebania wybudowana w 1905 roku, ufundowana przez ordynata hrabiego Zamoyskiego.
• Cmentarz parafialny z końca XVIII w. z najstarszymi zachowanymi nagrobkami. W archiwum parafii zachowały się akta dotyczące budowy parkanu cmentarnego w 1836 roku.