Potyczka pod Nowym Stawem

Bitwa pod Nowym Stawem – potyczka Powstania Styczniowego nieopodal wsi Nowy Staw, stoczona 25 września 1863 roku.

Pod Nowym Stawem odpoczywał oddział powstańczy „Ćwieki” pod dowództwem majora Walerego Kozłowskiego, który wcześniej wymknął się rosyjskiej obławie w lasach puchaczowskich, a uprzednio walczył w bitwie pod Batorzem (6 IX). W czasie przygotowań do posiłku, na horyzoncie pojawili się Kozacy i 2 roty (tablica pamiątkowa informuje o 12 rotach) rosyjskiej piechoty pod dowództwem ppłk. Antuszewicza. Obie walczące strony oddzielała rzeka Ciemięga. Powstańcy ustawili się w szyku bojowym i powstrzymali pierwszy rosyjski atak. Dopiero nadejście rosyjskich posiłków wraz z trzema armatami, których celny ogień skutecznie raził Polaków, zmusił powstańców do wycofania się. Powstańcy rozdzielili się na trzy oddziały i przez okoliczne lasy oddalili się w kierunku Wólki Krasienińskiej. Straty po stronie rosyjskiej nie są znane, ale na kilka dni uniemożliwiły pościg za powstańcami. Natomiast straty wśród powstańców wyniosły 15 zabitych, 11 rannych oraz 2 wziętych do niewoli. Zostali oni pochowani w mogile na skraju lasu pod Nowym Stawem. W tym miejscu obecnie stoi krzyż odwiedzany przez patriotów każdego roku 22 stycznia, w rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego.

Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Nowym_Stawem 
https://www.fundacja-niepodleglosci.pl/9-dziaalno/aktualnoci/1573-rocznica-powstania-styczniowego-opis-bitwy-pod-nowym-stawem-brzezinami 
https://dobroni.pl/post/potyczka-pod-nowym-stawem-f619828 

• Inne źródła historyczne podają straty wśród powstańców: 13 zabitych, 11 rannych oraz 4 wziętych do niewoli.
• Klika dni po potyczce miejscowa ludność pochowała zabitych powstańców na skraju lasu, nie podając władzom carskim żadnych informacji o poległych.
• Władze carskie nie pozwalały na godne pochowanie powstańców na cmentarzu i postawienie krzyża.
  Mimo staraniom caratu do wymazania Powstania Styczniowego ze świadomości Polaków, okoliczni mieszkańcy pamiętali o wydarzeniach z 25 września 1863. Po 55 latach od potyczki już w wolnej Rzeczpospolitej, na mogile postawiono krzyż.
• Cmentarz z mogiłą powstańców znajduje się na końcu drogi, w spokojnej i pięknej okolicy, gdzie jest miejsce na zatrzymanie się i zadumę o losach Bohaterów walczących o wolną Rzeczpospolitą.
• Tradycję Piątego Oddziału Wojsk Narodowych Województwa Lubelskiego Kajetana Cieszkowskiego – „Ćwieka” kontynuuje Grupa Edukacji Patriotycznej „Lubelskie Ćwieki” prowadzona przez Dom Nasutów (Fundacji Nowy Staw) przy współpracy ze Stowarzyszeniem Słuchaj-Patrz-Pomagaj oraz Fundacją Niepodległości.
• Kajetan Cieszkowski był ziemianinem z położonego opodal Starościna. Z własnych pieniędzy wyposażył w broń, mundury i dobrze wyszkolił ponad 200 piechurów.
• Major Walery Kozłowski urodzony w 1828 roku, był szlachcicem i oficerem austriackim. Uczestniczył w kampanii węgierskiej 1849r., za co został uwięziony, następnie walczył pod wodza Garibaldiego. W powstaniu 1863 jako major sprawował funkcję szefa sztabu, a potem dowódcy oddziału „Ćwieków”.
• Jedynym znanym powstańcem był oficer Koczyński.